Koolmonoxide-melder

Je ziet vaak vragen voorbij komen over gasmelders, rookmelders, trigasmelders en dergelijke. En ook: waar moet je die hangen/bevestigen? Mijn eerste advies: lees de handleiding. Vaak hebben die het bij het rechte eind. Dit geldt voor enkelvoudige melders, melders die dus één soort gas detecteren (bijvoorbeeld koolmonoxide, of brandbaar gassen zoals propaan en butaan). Wordt een melder gecombineerd dan is het verhaal anders. Over trigas-melders (met narcose-gas) heb ik al een afzonderlijke pagina geschreven.
Deze keer de combi-gasmelders, maar eerst even wat theorie.

Gas: zwaarder of lichter dan lucht?

Lucht is een samenstel van stikstof (N2) en zuurstof (O2) in de verhouding 80-20. Hoe zwaar is lucht nu? De relatieve dichtheid (dichtheid bij 1 atmosfeer en 0 gr. Celsius) van lucht bedraagt 1,293 kg/m³.
De relatieve dichtheid van Koolmonoxide bedraagt 1,14 kg/m³ en dus is koolmonoxide lichter dan lucht. En omdat koolmonoxide over het algemeen ontstaat bij verbranding in toestellen (kachel of andere gasbranders) en dus een hogere temperatuur zal hebben, wordt de dichtheid nog kleiner (net zoals alle voorwerpen zet gas ook uit bij warmte) en zal koolmonoxide nog harder stijgen. Propaangas heeft een relatieve dichtheid van 2,01 kg/m³ en is dus, net als butaan-gas met een relatieve dichtheid van 2,48 kg/m³, zwaarder dan lucht. Propaan en butaan zullen zich dan ook hoofdzakelijk over de bodem verspreiden. Dit gegeven is overigens ook de reden waarom er in jouw gaskast ventilatie-openingen in de bodem zitten: kan eventueel lekkend propaan/butaan via die openingen naar buiten.

Waar moet ik de koolmonnoxide-melder hangen?

De NEN-EN 50291 en 50292 normen bepalen dat de melder in een bronruimte op of bij het plafond moeten komen en in ruimtes verder van de bronruimte af is ademhoogte aanbevolen. De brandweer – de Nederlandse expert op dit gebeid bij uitstek – volgt dit op en adviseert op haar website om de melder op die plekken in huizen te monteren. Omdat je in een camper moeilijk onderscheid kunt maken tussen al of niet bronruimte (kooktoestel in de woonruimte, Truma Combi meestal in de kast of onder het bed en absorptie-koelkast gasdicht naar de woonruimte toe) adviseert de brandweer voor campers, caravans en boten om de melder bij het plafond te hangen. Hun redenering daarbij is “De verwachting is dat door de grootte van een caravan, camper of boot de melder waarschijnlijk al snel zal afgaan.”. Zie: https://www.brandweer.nl/onderwerpen/koolmonoxidemelder-waar-hang-je-die-op/
Ik heb mijn Koolmonoxide-melder halverwege de bedrand en het plafond gehangen (en dat is als ik sta op ademhoogte).

Het probleem van combi-gasmelders

Ziehier het probleem van combi-gasmelders.Ter besparing (of is het allemaal commercie?) voegen de fabrikanten meerdere sensoren bij elkaar en verkopen ze vervolgens als adequate gasmelders 1). Koolmonoxide is iets lichter dan lucht en zal stijgen (zij het miniem, gelet op het onderlinge dichtheidsverschil; sommigen noemen CO dan ook een zwervend gas) terwijl propaan en butaan beduidend zwaarder zijn dan lucht en dus altijd naar de bodem zullen zakken. Wil je beide waarnemen dan kun je de sensoren eigenlijk niet combineren in één melder. Afgezien wat ik van de narcosegas-melder vind (zie mijn pagina over dit Broodje Aap verhaal), lachgas (het meest voor de hand liggende narcosegas) N2O als chemische samenstelling, heeft een relatieve dichtheid van 1,98 kg/m³ en zal dus ook naar de bodem zakken.
De handleidingen met betrekking tot de installatie van zowel de 3Gas+ -melder als de Trigas melder van Linnepe geven aan dat je de sensor bij de vloer moet monteren! Voor LPG/propaan/butaan is dat juist, maar voor koolmonoxide niet! Daarom zeggen ze er – een beetje verscholen – bij: “Om optimaal gebruik te maken van een gasalarm in het algemeen, is het sterk aan te bevelen met twee sensoren te werken. We raden aan het alarm op een hoogte van 30cm boven de vloer te installeren voor dalende gassen, en de optionele extra sensor minimaal 1,50 hoog en minimaal 20 cm onder het plafond. (3Gas+) of, nog cryptischer “Optioneel kunt u een tweede sensor bij TriGasAlarm verbinden. De extra sensor heeft dezelfde mogelijkheden als de ingebouwde sensor. De tweede sensor heeft u de zekerheid van de stijgende en dalende gassen. De tweede sensor is geplaatst 10 cm onder het plafond. Om een hoog niveau van veiligheid te bereiken. (Tri-gas)”1)

Kortom: je kunt eigenlijk een koolmonoxide-melder niet combineren in één sensor met een propaan/butaan gas melder (of, als je er toch één wilt, een narcosegasmelder).

Welke gasmelder moet ik nemen?

Natuurlijk is die keuze geheel aan jezelf, maar houd in ieder geval rekening met het volgende:

Koolmonoxide is een reukloos en kleurloos gas, je merkt, ziet of ruikt het niet. Wanneer je teveel koolmonoxide inademt, zijn de eerste verschijnselen lichte hoofdpijn, misselijkheid, overgeven en vermoeidheid. Ook voel je je verward, slaperig en je krijgt een versnelde hartslag. Bij een hogere concentratie koolmonoxide treden er ernstige symptomen op zoals: bewusteloosheid, coma, blijvende hersenschade met mogelijk overlijden als gevolg.
Waarom is CO zo gevaarlijk en dodelijk? Bij inademing van koolmonoxide hecht het gas zich aan de hemoglobine in de rode bloedcellen en verdringt daarbij het zuurstof. Omdat het hechtvermogen van koolmonoxide ongeveer 250x zo groot is als dat van zuurstof, treden er al bij lage concentraties vergiftigings-verschijnselen op.Je bloed kan de nodige zuurstof niet meer door het lichaam transporteren naar jouw organen en hersenen.. Eigenlijk stik je, terwijl je volop ademt!

ppm = deeltjes per miljoen
Effecten vergiftiging koolmonoxide
Concentratie
Effecten bij de mens
20 ppm Maximaal aanvaarde concentratie in Nederland. Dit wordt ook wel TWA of MAC waarde genoemd.
200 ppm Kortademigheid, drukkend gevoel op het hoofd.
400 ppm Hoofdpijn, vermindering beoordelingsvermogen. Levensbedreigend na 3 uur voortdurende blootstelling.
800 ppm Ernstige vermoeidheid, misselijkheid, prikkelbaarheid,verminderd gezichtsvermogen. Bewusteloos na 2 uren, dood binnen 2-3 uren.
1500 ppm Zware hoofdpijn, flauwvallen, verwardheid, misselijkheid. Dood binnen 1-2 uren blootstelling.
3000 ppm Snelle ademhaling, braken, hartritmestoornissen. Dood binnen 1 uur blootstelling.
6000 ppm Stuipen, verwijde pupillen, verstoorde ademhaling. Dood binnen 25-30 minuten.
12000 ppm Hartfalen, coma, overlijden. Dood tot gevolg binnen 1-3 minuten.

Propaan is een kleurloos en reukloos gas, dat zeer licht ontvlambaar is. Mengsels van propaan met lucht of zuurstof zijn explosief en zeer brandbaar. Zulke mengsels kunnen ontstaan als het gas ontsnapt en zich met de lucht vermengt. Een vonk, een vlam of een andere vorm van open vuur kan een ontploffing of een brand veroorzaken.Juist vanwege dit gevaar wordt aan propaan in flessen een reukstof toegevoegd: als er gas uit jouw gasfles ontsnapt, dan ruik je dat.
Propaan is in zeer grote hoeveelheden giftig. De MAC-waarde is 1000 ppm (de maximaal aanvaarde veilige concentratie), dus 40 maal “onschuldiger” dan koolmonoxide.

Butaan is evenals propaan een reukloos en kleurloos gas, licht ontvlambaar en vermengd met lucht explosief. Ook aan butaan wordt in flessen een reukstof toegevoegd. De MAC-waarde van butaan is 600 ppm (en daarmee iets meer dan de helft van propaan). Adem je teveel butaan is, dan kan dit leiden tot hartritmestoornis, die in ernstige gevallen tot de dood leiden.

Ik heb een koolmonoxide-melder op slaaphoogte in de camper hangen en een gas-melder die gevoelig is voor propaan en butaan (en dus ook LPG); deze laatste hangt 30 cm van de grond naast de camperdeur. Hij kan ook aardgas en methaan signaleren, maar daar heb ik op die hoogte niets aan (beide gassen zijn veel lichter dan lucht) en bovendien die heb ik beide ook niet in de camper!

Geschikt voor campers/caravans?

Op alle koolmonoxide-melders die ik ken staat op de verpakking uitdrukkelijk de vermelding: “niet geschikt voor campers/caravans” (not to be used in a recreational vehicle). Waarom is dat?
Het antwoord is simpel: als ze dit apparaatje willen verkopen als geschikt voor een camper moet ze een speciale keuring ondergaan onder andere moet de melder botsproefbestendig zijn. Dat laatste nu is heel erg afhankelijk van waar je hem hangt en hoe je hem ophangt. Bovendien heeft geen van de mij bekende fabrikanten ooit ook maar overwogen om zulk een keuring aan te vragen voor een apparaat voor een paar tientjes. En nu moeten ze daarom de melding maken dat de melder niet geschikt is voor gebruik in voertuigen. Maar gelukkig vind je in de specificaties wel het volgende: Te gebruiken in Slaapkamer, Boot, Caravan / camper, Garage, Binnen, Keuken, Overloop, Woonkamer, Trapgang, Magazijn, Werkplaats.
Met andere woorden: je kunt hem gerust gebruiken in jouw camper.

Mijn melder piept met regelmatige tussenpozen

Op elke koolmonoxide-melder (en ook op gas/rookmelders) zitten een alarm (de zeer luide pieptoon/sirene, die continu afgaat) en een waarschuwingssignaal (vaak om de twee à drie minuten een kort piepje). Als het alarm gaat kun je maar eending doen: deuren open en de camper uit, naar de frisse lucht.
Klinken de waarschuwingspiepjes dan zijn er twee mogelijke oorzaken:
1. de batterijen zijn bijna leeg: vervang de batterijen door nieuwe;
2. de sensor heeft de maximalegeldigheidsduur overschreden en is daardoor niet meer betrouwbaar. Elke sensor heeft een maximale levensduur; deze varieert al naar gelang de kwaliteit maar ligt in de regel tussen de 5 en 10 jaar, hoewel ik ook al exemplaren ben tegengekomen met een geldigheidsduur van 3 jaar. Als die termijn is overschreden wordt een goede werking niet meer gegarandeerd en hoor je de waarschwuingssignalen. De melder vervangen is dan de enige optie. Volgens Europese regelgeving (behorend bij het CE-keurmerk) dient de maximale levensduur bij de melder te worden aangegeven; meestal gebeurt dat door het in de handleiding te zetten (8 jaar na aankoopdatum, zie de bovenstaande afbeelding uit de handleiding van de Fibaro CO-melder) en soms staat het op de verpakking (geldig tot 2026). De verpakking wordt meestal weggegooid en de handleiding raakt vaak na een paar jaren zoek. Mijn advies: als je een nieuwe koopt, schrijft met een permanente marker de geldigheidsduur op het batterijdeksel, dan zie je dat als je de piepjes wilt verhelpen.

Advies:
  1. Omdat koolmonoxide zo gevaarlijk is, schaf in ieder geval een koolmonoxide-melder aan;
  2. Wil je ook propaan/butaan detecteren ter voorkoming van brand e.d., schaf daar dan een 2e, speciale melder voor aan. Combi-melders kunnen nooit zo goed werken als enkelvoudige melders
    lees de gebruiksaanwijzing van de melder en hang die op volgens die aanwijzing.
  3. En niet onbelangrijk: de standaard sensor van een gasdetector (of het nou propaan/butaan/LPG is of koolmonoxide) heeft een beperkte levensduur omdat die sensor verzadigd raakt en dan onbetrouwbaar wordt. Als het goed is staat die maximale leeftijdsduur op de verpakking zoals bij PEC-gasdetectie (2 jaar) en Honeywell XC-100 (professioneel 10 jaar). Staat er niets op, dan is het beste advies: niet kopen!!

In dit document vind je de testresultaten van de Consumentenbond uit 2018 met betrekking tot rookmelders; helemaal achteraan vind je ook het advies van de brandweer over het ophangen va een Koolmonoxide-melder.

Amerikaanse fabrikanten zetten standaard op hun koolmonoxide-melder dat het NIET geschikt is voor het gebruik in caravans, campers en andere voertuigen. De reden: hun claim-cultuur (“ik daag je voor de rechter omdat je vergeten bent te melden dat ik mijn natte kat niet in de magnetron mag stoppen om te drogen”; je kunt lachen, maar is werkelijk gebeurd!). Elke verbrandingsmotor veroorzaakt koolmonoxide en dat kan genoeg zijn om de melder af te laten gaan. Dit speelt overigens bijna alleen in caravans, die achter de uitlaat van de motor hangen. Ook zijn sommige koolmonoxide-melders gevoeliger voor hogere luchtvochtigheidspercentages en omdat het ‘s winters in de camper wat vochtiger is (door minder ventilatie en langer verblijf in afgesloten camper) “roesten” ze sneller. Maar voor hun werking (de sensor) maakt dat niet uit.

Is de gebruiksaanwijzing niet duidelijk (of alleen in het chinees als je hem bij Ali hebt gekocht), kijk dan naar de aanwijzingen die de brandweer op haar site geeft. Omdat de brandweer onderscheid maakt tussen een ruimte waarin een verwarmings- c.q. kookstel is geplaatst (ophanging van de melder aan het plafond) èn een slaapkamer (ophanging op bed-hoogte), heb ik zelf de adviezen van de brandweer gemiddeld. Mijn CO-melder hangt op 1 meter boven het matras van het bed.


1) Ze bedoelen “Met de tweede sensor heeft u de zekerheid van detectie van zowel de stijgende en dalende gassen”. Ik hoop dat ze met de samenstelling van de detectors zorgvuldiger om gaan. <terug>

(Oorspronkelijk opgesteld: 13 december 2017) Laatstelijk gewijzigd: 24 januari 2023