Veel camperaars 
die met hun camper naar het Zuiden of naar het Noorden trekken merken op een gegeven moment dat hun schotel de juiste satelliet niet meer vindt. Ook kan dat gebeuren als je de camper weer voor het eerst dit jaar uit de stalling haalt. Hoe kan dat? Waarom vindt de schotel de satelliet niet meer? Het antwoord schuilt in de techniek waarop jouw schotel de juiste satelliet vindt. En ja het is state-of-the-art en lastig uit te leggen. Daarom probeer ik het – op verzoek – in Jip-en-Janneke-taal. Op details zal ik dan wel de werkelijkheid enig geweld aan doen, maar het word je dan wel duidelijker.
Alle TV-satellieten hangen in de Clark-Belt
De satellieten die onze TV-zenders verzorgen hangen allemaal schijnbaar “stil” boven ons aardoppervlak. In werkelijkheid draaien ze rondjes om de aarde, alleen is hun snelheid precies gelijk aan de omwenteling van de aarde. Zo’n baan om de aarde waarbij je schijnbaar stil hangt, met een duur woord een geostationaire baan, is voor het eerst beschreven door de Engelsman Arthur Clarke en de meest bekende en meest gebruikte geostationaire baan, die boven de evenaar, is naar hem genoemd: de Clark-Belt. Deze baan bevindt zich op ongeveer 36.000 km boven het aardoppervlak en de satellieten draaien hun rondjes met een snelheid van iets meer dan 11.000 km/u.
Alle communicatie-satellieten, dus niet alleen voor TV, maar ook voor telefoon en dergelijke maken van die Clark-Belt gebruik. Het zijn er dan ook heel veel, op dit moment wereldwijd zo’n dikke 4000!! Op de afbeelding hieronder zie je een klein stukje van de zuidelijke hemel met daarin alleen maar de TV-satellieten ingetekend.
De begrippen van de satelliet (voor hen die het echt willen weten)
In de schotel-wereld zijn de volgende begrippen gebruikelijk: satelliet-naam, Frequentie, Polarisatie, Beam. Standaard, Modulatie, Symbol Rate en FEC.
De satelliet-naam is voor ons mensen bedoeld, omdat we nu eenmaal beter zijn in namen onthouden zoals Astra, Thor, Arabsat. Maar om ze ook met een plaats aan de hemel aan te duiden zetten we er (bijna) altijd de positie bij: Thor 4E, Eutelsat 5W, Eutelsat 33E enz. Soms zijn er meerdere satellieten gelanceerd met dezelfde naam (Astra 1, Astra 2, Astra 3 en Astra 4) en die worden door de één met hun nummer aangeduid, door de ander met hun positie en weer anderen geven beide aan. Zo is Astra 1 dezelfde als Astra 19,2.
De frequentie is de frequentie waarop signalen naar de aarde worden gezonden.
De Polarisatie is de richting van de trillingen van de uitzendgolf. Er worden twee richtingen gebruikt: verticale polarisatie, dus de golven gaan op en neer en horizontale polarisatie, de golven gaan van links naar rechts en terug.
De Beam kun je vergelijken met de lichtbundel van een zaklantaarn. Om kostbare energie te sparen die immers door zonnepanelen aan de satelliet zelf moet worden opgewekt, wordt niet de hele aarde aangestraald, maar slechts een beperkt gedeelte. Hieronder zie in afbeelding wat er bedoeld wordt met de polarisatie en zie je de beam van de satelliet Thor 5 (Scandinavische zenders).
De Standaard is de resolutie waarop wordt uitgezonden. Dit is de Digital Video Broadcasting-Satelite (DVB-S) en vervolgens een 1 voor SD-kwaliteit en een 2 voor HD-kwaliteit.
De Modulatie is de techniek waarbij men informatie omzet naar een golfvorm, die kan worden uitgezonden. De meest bekende zijn QPSK en 8PSK. PSK staat voor Phase Shift Keying en als je daar meer over wilt weten zou ik je aanraden om hierop de googlen.
De Symbol Rate is populair gezegd de modulatiefrequentie op de draaggolf. Hoe hoger de Symbol Rate des te meer informatie kan worden overgedragen.
De FEC is de Forward Error Correction, oftewel de foutcorrectie. Bij de overdracht van digitale informatie kennen we in de regel twee systemen van foutcorrectie: het controle-getal (checksum) en de FEC. Het controle-getal wordt gebruikt bij informatie-overdracht die herhaald kan worden, zoals het wegschrijven van een document op de harde schijf; na elk blok volgt een controle-getal dat is opgebouwd uit de verzonden informatie. De ontvanger (in dit voorbeeld de harde schijf) berekend het controle-getal op basis van de ontvangen informatie en die twee controle-getallen moeten gelijk zijn. Was dit niet zo, dan volgt opnieuw verzending van het blok. Bij satelliet-ontvangst kan deze methode niet en dus is hier de FEC voor bedacht. De FEC wordt weergegeven met een getal, bijvoorbeeld 9/10; dit betekent dat van elke 10 bits die er verzonden worden er 1 bit informatie heeeft om defecte bytes te repareren. Effectief worden er dus 9 Bits gebruikt voor de informatie en 1 bit met herhaal informatie.
Wat zijn transponders?
De TV-beelden die jij ontvangt komen vanaf de satelliet via zogenaamde transponders. Een transponder is eigenlijk een “antwoord-zender”; je stuurt met een krachtige zender de TV-beelden naar de satelliet en die transponder stuurt die beelden weer terug naar de aarde. Op die manier kun je met één zender een heel groot gebied bestrijken; moest je vroeger om heel Nederland van TV-beelden te kunnen voorzien wel 7 straalzenders plaatsen (Arnhem, Goes, Lopik, Markelo, Roermond, Smilde, Wieringermeer) en dan had je nog 8 hulpzenders nodig om heel Nederland dekkend te krijgen, nu kun je heel Europa bedienen met één straalzender, gericht op de Satelliet.
Nu kan één transponder wel meerdere TV-zenders tegelijk uitzenden; dat komt omdat die uitzendingen niet analoog zijn, maar digitaal. Analoge signalen zouden elkaar beïnvloeden waardoor je storingen zou krijgen en daarom kunnen analoge zenders in ferquentie niet te “dicht” bij elkaar geplaatst worden. Digitale zenders echter kunnen zelfs compleet door elkaar heen verzonden worden op één frequentie als één grote brei van signalen, waaruit jouw ontvanger weer precies de juiste signalen van de zender kan filteren. Zo heeft de satelliet Astra 1 precies 100 transponders die samen 1134 TV- en radio-kanalen verzorgen; gemiddeld dus bijna 12 zenders per transponder.
Om een satelliet herkenbaar te maken zendt die satelliet ook een zogenaamd Baken-signaal uit. Dat baken-signaal heeft alleen een heel precieze frequentie en is heel “smal”; je hebt een grote schotel nodig of, als tegenhanger, een heel gevoelige ontvanger. Beide zijn schreeuwend duur en voor de gemiddelde consument niet te betalen; alleen professionele omroepen gebruiken dit signaal om op de satelliet af te stemmen. De automatische schotel-bouwers moesten dus naar iets anders zoeken om scherp te kunnen afstellen op de satelliet, en dat is de transponder geworden.
Nu is dat afstellen op de transponder alleen maar mogelijk als die transponders allemaal op een andere frequentie uitzenden, maar helaas is dat niet zo! Van de 100 transponders van Astra 1 worden dezelfde frequentie ook gebruikt door 29 transponders van de satelliet Astra 3, zeg maar grofweg 30%. Niets aan de hand, zou je denken, want er blijft 70% over. Wel, maar ook Thor 6, Eutelsat 9, Astra 2, Hotbird13, Astra 4, Turksat 2 en nog dik 2000 moeten allemaal hun transponders van een frequentie voorzien. Van die 100 transponders op Astra 1 blijven er maar heel weinig over die alleen door Astra 1 worden gebruikt. Eigenlijk is dat er maar één: 10993H22000, het kanaal waarop SES, de eigenaar/beheerder van de satelliet, zelf zit.
De juiste afstelling op de satelliet
We hebben gezien dat de afstelling op de satelliet van onze keuze kan op hun baken-signaal, maar dat je daarvoor wel een heel erg dure installatie moet aanschaffen; daarom kiezen de schotel-fabrikanten (of beter: de fabrikanten van het aanstuurkastje) voor de transponder als signaal om te bepalen of je de goede satelliet in het vizier hebt. Aan één signaal hebben ze niet genoeg, omdat eenzelfde signaal soms door meerdere satellieten wordt gebruikt. Daarom kiezen de makers in de regel voor drie signalen bij elke satelliet: als die allemaal worden ontvangen dan is de schotel afgesteld op de gewenste satelliet.
Nu maken we even een uitstapje naar het handmatig afstellen op de satelliet. Ik gebruik daarbij een satelite-finder, de Sathero, waar weliswaar een hele lijst van transponders per satelliet in staan, maar die elke keer maar één transponder gebruikt. Hoe kan het dan dat je met de Sathero wel éénduidig op de gewenste satelliet afstemt en waarom doet de automatische schotel dat dan niet. Nou dat komt omdat jij zelf nadenkt en jij bent daar veel beter in dan een chip. Als jij de handmatige schotel opbouwt dan heb je ondertussen al gekeken of je vrij zicht heb op de satelliet (vereist, anders heb je absoluut geen beeld!) en de meesten doen dat met een app op de smartphone. Je ziet het op de afbeelding hiernaast. Je weet dan ook al waar ongeveer de satelliet aan de hemel staat en in die richting begint jouw zoekproces. Als voorbeeld: je wilt op Astra 3 afstemmen, de satelliet waar CanalDigitaal de Nederlandse zenders op uitzendt. Die satelliet staat op 23,5⁰ vanuit het Zuiden gezien in de richting van het Oosten. De naaste buren zijn richting Oosten Turksat 2 (24,5⁰) en Astra 2 (28,2⁰); in de richting Zuiden zijn dat Eutelsat 21 (21⁰) en Astra 1(19,1⁰).
Bij handmatige afstelling begin ik altijd iets rechts van de positie waar die zou moeten staan en beweeg de schotel richting het Oosten. Als de satelliet is gevonden check ik even door ook een andere transponder te kiezen en te kijken of die ook ontvangen wordt. Zo ja, dan hou ik op, want de kans dat Turksat of Eutelsat, de beide buren ook precies diezelfde 2 transponders zou hebben is wel heel klein. Als die tweede transponder niet lukt, dan kies ik de volgende transponder uit de lijst. Als die het wel doet dan neem ik weer aan dat ik de goede satelliet te pakken heb. En lukt die ook niet, dan ga ik verder met het uitrichten van de schotel: kennelijk heb ik de transponder op een andere satelliet te pakken.
Waarom doet die tweede (en soms derde) transponder het soms niet? Nou, op drukke satellieten vinden regelmatig herverdelingen plaats van de beschikbare frequenties; soms zelfs worden er extra transponders toegevoegd en schuiven ze allemaal een heel klein beetje op om voor die extra transponder ruimte te maken. Zo is 11789 Mhz als eens opgeschoven naar 11791,50 Mhz. In dit geval zal transponder 11789 dus nooit meer worden ontvangen en verwijder ik die transponder uit mijn lijstje. Ik heb geprobeerd een lijstje van drie transponders per satelliet te maken die redelijk “vast” blijven. Ik controleer ze regelmatig en pas ze zo nodig aan.
| Frequentie | Pol. | Symbol rate | FEC | Standaard | Opmerkingen |
| Astra 1 (19,2) | |||||
| 11778 | V | 29500 | 9/10 | DVB-S2 | Transponder van BVN op Astra 1M |
| 11229 | V | 22000 | 3/4 | DVB-S2 | Transponder van SES, de satellietbeheerder |
| 12109 | H | 27500 | 3/4 | DVB-S1 | Transponder van de Duitse zender ARD |
| Astra 3 (23,5) | |||||
| 11739 | V | 29900 | 3/4 | DVB-S2 | Transponder van NPO2 |
| 11856 | V | 29900 | 2/3 | DVB-S2 | Transponder van RTL4 |
| 11915 | H | 30000 | 3/4 | DVB-S2 | Transponder van RTS (Servië) |
| Astra 2 (28,2) | |||||
| 10758 | V | 22000 | 5/6 | DVB-S1 | Transponder van ITV |
| 10803 | H | 22000 | 5/6 | DVB-S1 | Transponder van BBC |
| 11038 | V | 22000 | 5/6 | DVB-S1 | Transponder van TV Ireland |
| Laatste update: 15 mei 2021 | |||||
In feite werkt het afstellen op de satelliet met een automatische schotel precies hetzelfde. Er wordt eerst gezocht op de eerste transponder van de satelliet in het (ingeprogrammeerde) lijstje. Wordt die gevonden, dan wordt overgeschakeld naar de volgende transponder; wordt ook die ontvangen dan wordt als laatste de derde transponder bekeken. Als die ook wordt gevonden, dan is de juiste satelliet gevonden. Wordt één van de drie transponders niet gevonden, dan wordt die positie van de gevonden satelliet onthouden (totdat de schotel uitgezet wordt, dus niet opgeschreven in zijn lijstje) en zoekt de eenheid de hemel verder af met weer de eerste transponder als richtsnoer en begint de cyclus van voren af aan. Als de eenheid uiteindelijk de hele hemel heeft afgezocht maar de satelliet niet heeft gevonden dan klapt hij bij sommige schotels dicht, andere schotels beginnen weer helemaal van voren af aan en de schotel blijft dus draaiend de hele hemel afzoeken.
Wat is DiSEqC automatisch schakelen?
DiSEqC (Digital Satellite Equipment Control), uitgesproken als “Dai-sek” is een communicatieprotocol tussen een satellietontvanger en het besturingskastje van de automatische schotel. Afhankelijk van het gekozen kanaal van jouw receiver (of TV met ingebouwde receiver) zoekt het systeem automatisch de gewenste satelliet.
Maar niet alle besturingskastjes zijn geprogrammeerd voor automatisch uitrichten met DiSEqC.
Indien u een Canal Digitaal /TV Vlaanderen zenderlijst geprogrammeerde receiver heeft, schakelt de schotelantenne automatisch naar de juiste satelliet behorend bij de door jou gekozen TV zender. Op een TV zender die wordt uitgezonden via Astra 3 richt de antenne zich uit op Astra 3, bij een zender van Astra 1 op Astra 1 etc. Indien je deze functionaliteit niet wenselijk vindt en alleen handmatig via het bedienpaneel van de schotelantenne wilt schakelen kunt je de DiSEqC instellingen uitschakelen in het menu van jouw aangesloten receiver (of TV met ingebouwde receiver). Zie voor uitschakeling van DiSEqC de handleiding van uw receiver(of TV met ingebouwde receiver). k noem dit omdat sommige camperaars bij een eerste kennismaking van satelliet-tv en het inrichten van hun installatie soms vastlopen op de DisEqc-instelling, ook al omdat het sterk afhangt van de installatie die je hebt. En op de keper beschouwt is DiEqc niet hiervoor bedoeld: het is ontwikkeld om op een multi-rail schotel (schotel met meerdere LNB’s) elke LNB apart te kunnen aansturen.
Waarom gaat het dan fout?
Het gaat dus fout bij de automatische schotel als één van de transponders waarop de schotel beziet of het de juiste satelliet is, door een transponderwijziging niet meer beschikbaar is. Dit komt het vaakst voor bij een herschikking van de frequenties omdat er een transponder extra bij geplaatst moet worden. Zoals je ziet in mijn lijstje beperk ik mij niet tot maar 3 transponders. Bovendien, als er een herschikking plaatsvindt vervang is ze heel simpel (het is een excel-bestandje dat ik vervolgens naar mijn satelite-finder moet uploaden). Omdat de stuureenheid van de automatische schotel nog meer moet doen (schotel draaien en ook kantelen) is die software een beetje ingewikkelder dan die van mijn satelite-finder en wordt daar een speciale update-procedure voor gevolgd, meestal door de dealer uit te voeren.
Oorspronkelijk opgesteld: 15 mei 2021
