Inleiding
Op veel
camperfora zie je het voorbij komen: een filter voor jouw gasinstallatie. Dit zou vooral nodig zijn bij LPG om vervuilingen die in het gas zouden zitten tegen te houden. Wat is hier van waar?
Maar voordat we aan de beantwoording van de vraag toekomen kijken we even wat nader naar de gassen Propaan, Butaan en LPG. 
Propaan is een koolstof met waterstof verbinding (C3H8) en behoort tot de alkanen, net zoals Methaan, Ethaan en het hieronder nog te noemen Butaan. Bij kamertemperatuur is het een reukloos, kleurloos en onzichtbaar gas. Propaan is een bijproduct van de winning van zowel aardgas, als van het raffineren van aardolie. Tijdens deze processen komt het propaangas vrij. Ongeveer 60% van het propaangas komt van het winnen van aardgas. De andere 40% van het raffineren van aardolie. Hoewel propaan als gas wordt gewonnen wordt het direct na winning onder druk vloeibaar gemaakt, een eigenschap van elk gas als de druk maar hoog genoeg is. Van nature wordt propaan vloeibaar bij -42⁰ C.; ter vergelijking: aardgas wordt pas vloeibaar bij een temperatuur van -163⁰ C. Door propaan in vloeibare vorm te vervoeren worden veel kosten bespaard en wordt relatief een grote hoeveelheid gas vervoerd: 3,8 liter propaangas in vloeibare vorm geeft ongeveer 1 m3 (1000 liter in gasvorm) .
Butaan is eveneens een koolstof met waterstof verbinding (C4H10) en behoort ook tot de alkanen. Er zit niet zo heel veel verschil tussen butaan en propaan: beide gassen zijn reukloos, kleurloos en onzichtbaar, beide zijn een bijproduct van de winning van aardas en van de raffinage van aardolie. Het kookpunt van butaan (dus de temperatuur waarop butaan vloeibaar wordt) ligt net iets onder het vriespunt van water, nl -0,5⁰ C. Dit maakt dat butaan in de winter minder geschikt is om op te koken en te verwarmen: je krijgt er dan geen gas uit!
LPG (Liquefied Petroleum Gas: vloeibaar petroleum gas) is een mengsel van propaan en butaan (waaronder n-butaan en i-buteen) en andere lichte koolwaterstoffen, zoals buteen, ethaan en ethyleen. LPG is dus geen “zelfstandig” gas, sterker nog: uit LPG wordt propaan en butaan afgesplitst (of niet) om deze gassen apart te verkrijgen!
Aardgas ontstaat van nature uit en in aardolie; het gas ontsnapt uit de aardolie door de poriën van het gesteente en hoopt zich op onder een voor gas ondoordringbare laag van gesteente. Voor aardgaswinning is het doen van een boring noodzakelijk. Hoe meer aardgas aanwezig is in het gesteente en hoe groter de poriën zijn, hoe makkelijker het gas vanuit het reservoir naar de productieput kan stromen. Zandsteenlagen met aardgas zijn in de regel doorlatend genoeg voor een goede productie. Bij deze lagen is het vaak voldoende om deze laag aan te boren waardoor het gas door de overdruk vanzelf omhoog door de buis stroomt. Als je door een moeras loopt zie je het zelfde principe. In het moeras ontstaat methaan (CH4) de kortste keten van koolwaterstoffen en zeer brandbaar; dit gas borrelt vanuit het moeras omhoog en verdwijnt vervolgens in de lucht. Zo “borrelt” ook puur propaan en butaan vanuit de aardolielaag op.
Hier een schematische voorstelling van een kraakinstallatie voor aardolie. Het principe is heel eenvoudig: aardolie wordt verhit waardoor de lange koolwaterstof-ketens breken in kortere ketens. Bij de verwarming van aardolie komt als eerste butaangas en propaangas vrij die naar bovenstijgt en afkoelt tot rond de 20⁰ C. Vroeger werd dit gas “afgefakkeld”; tegenwoordig wordt het opgevangen en onder druk samengeperst tot vloeistof. Eventuele oliën en paraffine verdampen niet (paraffine heeft een kookpunt boven 500 ⁰ C.) en worden onder in de kraaktoren afgevoerd. Gelet op de beschikbare temperaturen en de andere fysieke eigenschappen van butaan en propaan enerzijds en de uit aardolie gewonnen oliën en vetten (waaronder paraffine) anderzijds is het onmogelijk dat het propaan/butaan wordt verontreinigd. LPG, propaan en butaan zijn dus niet van nature verontreinigd met oliën, vetten of andere stoffen, noch als het via een kraakinstallatie uit aardolie wordt gewonnen, noch als het uit aardgas wordt gewonnen.
Wat zeggen de gasproducenten?
De gasproducenten zijn op dit punt heel duidelijk: ze zeggen er niets over! Sterker nog: ze benadrukken de milieuvriendelijkheid van deze gassen ten opzichte van andere fossiele brandstoffen zoals benzine, kerosine en diesel. Propaan wordt in grote hoeveelheden geleverd aan tuinbouwbedrijven voor de verwarming van hun kassen en op bouwplaatsen voor de bouw van kantoren en woningen, zolang daar nog geen aardgas beschikbaar is. Daarnaast wordt propaan gebruikt voor de aandrijving (tractie) van vooral heftrucks. Jewa, één van de grootste leveranciers van propaan voor dat doel zegt daaromtrent:
“Daar waar goederen verplaatst worden, worden vaak heftrucks ingezet. Daar waar dit efficiënt, zonder tijdverlies en zonder verspilling van energie moet gebeuren, wordt Jewagas heftruckgas toegepast. Jewagas levert heftruckgas in lichtgewicht aluminium gasflessen. De voordelen van deze heftruck gasflessen spreken voor zich:
Geen vervuiling van de verdampers, dus minder uitval en minder onderhoud
De fles is licht in gewicht (8 kg en met propaan gevuld 15 kg) wat niet alleen voldoet aan de ARBO-norm, maar ook een snelle fleswissel mogelijk maakt
Hogere opslagcapaciteit: 10% meer waardoor minder restgas geretourneerd wordt
Naast de levering van gas in flessen bieden wij ook de mogelijkheid om een LPG vulinstallatie op locatie te plaatsen. Dit is mogelijk vanaf 45.000 liter verbruik per jaar.”
Met geen woord wordt gerept over “verontreiniging” van het propaangas, butaangas of LPG. Sterker nog, als voordeel wordt genoemd geen vervuiling van de verdampers. Ook tuinders heb ik nog nooit horen klagen over vervuild LPG of propaan of dat ze hun installatie’s moeten schoonmaken dan wel moeten voorzien van filters. Ik heb jaren in de grootste tuinbouwgemeente buiten het Westland gewerkt met 170 ha glas en was heel nauw betrokken bij de tuinders en ik zou het ongetwijfeld geweten of gehoord hebben mocht LPG/propaan verontreinigd zijn. En tot slot hebben al die mensen in de buitengebieden waar geen aardgas-leiding ligt en die wel een propaantank of LPG-tank in hun tuin zeker een filterhuisje bij gebouwd om hun branders schoon te houden? Ik weet het niet, maar als ik ze spreek weten ze van het bestaan van een filter niets af.
Is LPG wel een zuivere mix van propaan en butaan?
Kort en goed: als LPG is wat het behoort te zijn (een zuivere mix van propaan en butaan) dat zitten er geen verontreinigingen in. Mochten er dan toch verontreinigingen in zitten dan komen ze van buiten of zijn ze toegevoegd.
Laat ik met de eerste variant beginnen: de verontreiniging komt van buiten, meer specifiek de weekmakers in de gebruikte slangen. Weekmakers zijn ftalaten of esters in flexibele slangen die door propaangas worden uitgeloogd tot een olie-achtige substantie; dit olie-substraat is zwaarder dan propaan en hoopt zich dus op het laagste punt. Vaak is dat de fles, maar als ze ontstaan in de toevoerleiding naar de gasdrukregelaar, dan zullen ze zich in de drukregelaar ophopen en een goede werking daarvan verstoren. Voor een meer uitgebreidere uitleg verwijs ik graag naar dit document dat je kunt downloaden (met dank aan Jos Rabijns die het document op Facebook plaatste en Jan Klaassen die hem aan mij doorstuurde). Nu is dit geen specifiek probleem van LPG maar van propaan door de gebruikte kunststof slangen; ik moet wel concluderen dat de beruchte weekmakers die daar de oorzaak van zijn niet in de (hogedruk) slangen zitten die in de camper zijn aangebracht. en is een filter absoluut niet noodzakelijk.
Voor wat de andere toegevoegde verontreinigingen betreft: ik heb lang gedacht dat er niets anders in LPG zou (mogen) zitten. Maar helaas! Zelf heb ik te maken gehad met LPG uit een fles in Italië die zorgde voor een enorme roetontwikkeling in mijn schoorsteen van de kachel/boiler en de koelkast, en dat terwijl die de dag ervoor, op propaan, van roetvorming absoluut geen sprake was. En een medecamperaar meldde mij vandaag het volgende:
“Ik ben een gepensioneerd Esso medewerker op de raffinaderij van Antwerpen. Zelf heb ik ooit nog de LPG, C3/C4 mengsels gemaakt, zomer en winterkwaliteit. Het enige wat wij toevoegden was mercaptaan (een geurstof, toevoeging door mij RZ). Het werd dan afgehaald door grote trucks en ging dan naar de tankstations. Wat ik nu ondervonden heb bij mijn camper ( Bavaria T6F) : na de truma duo control liep de leiding met een U bochtje naar de woonruimte. Omdat ik last had van roetvorming aan de brandertjes van het kookvuur had ik een lage drukfilter geplaatst in de leiding, na de U bocht . Ik moest de leiding dus snijden. Maakt dat ik zo een mooi U- bochtje had dat makkelijk te demonteren was. Want wat bleek, in dat U bochtje verzamelde zich een gelige maar heldere olie, net smeerolie. Waar dat dan vandaan komt mag Joost weten. Ofwel wordt er in de tussenopslag van LPG smeermiddel toegevoegd, ofwel worden de trucks nog voor wat anders gebruikt, wat me zou verwonderen.(..) Daarom dat ik er toch aan denk de truma filters te plaatsen.”
Wat zeggen de camperverkopers en andere belanghebbenden?
Laat ik beginnen met Truma, de grootste in de verkoop van camperverwarming en boilers voor campers. Vroeger stond er op de site van Truma een uitgebreide verhandeling over het verontreinigd LPG en werd het Truma gasfilter zelfs verplicht gesteld voor het gebruik van de verwarmingselementen; zonder gasfilter verviel de garantie. Misschien onder druk van de aangescherpte productaansprakelijkheid voor producenten die ook hun brochures omvat, is dit van de site verdwenen. Het enige wat Truma nu nog zegt is (en ik ben uitputtend): “Met het gasfilter beschermt u uw gasinstallatie effectief tegen verontreinigingen in gasflessen. Het Truma gasfilter beschermt uw gasinstallatie tegen vervuiling door olie en verlengt de levensduur van de gasinstallatie en op gas werkende apparatuur. Wordt vóór de gasdrukregelaar gemonteerd en filtert residuen uit de gasstroom; het scheidt tot 99% van de olieachtige deeltjes af.” En op een vraag of het gasfilter van Truma er ook is voor LPG vaste-tankinstallaties, antwoordt Truma: “Nee, als gevolg van toelatingsbeperkingen in de inbouwvoorschriften van EN 1949 en de beperkt beschikbare ruimte kan het Truma gasfilter niet bij gastanks worden ingebouwd.” Truma acht het ook niet nodig want anders zouden ze daar wel met een oplossing voor zijn gekomen.
Typerend is dus Truma alleen spreekt over de wenselijkheid van het inbouwen van een gasfilter bij gasflessen!
En onze eigen NKC is ook al voorzichtiger geworden. Zij zegt over het gasfilter het volgende: “
In het afleveringstraject aan de klant vinden processen plaats waardoor de geleverde specificatie afwijkt van de raffinaderijspecificatie. In het systeem van opslag en verpompen vindt dan op allerlei manieren vermenging plaats, waardoor het eindproduct wellicht minder zuiver is. Met name bij het tanken van gas (LPG) in het buitenland kan dat het geval zijn. In dit verband is het verstandig in de vulslang een filter op te nemen.”.
De Wit in Schijndel houdt het op: “Naast butaan of propaan, kunt u ook LPG in uw camper of caravan gebruiken. LPG is een mengsel van butaan- en propaangas, aangevuld met enige toevoegingen.” Welke toevoegingen dat zijn staat er niet bij.
Waar komen die verontreinigingen dan vandaan?
Kijk je naar de afzonderlijke gassen, dan valt op dat je nooit iets hoort over verontreiniging van butaan, maar des te meer over verontreiniging van LPG. Uit veel reacties van LPG-gebruikers die in het buitenland getankt hebben, verdenk ik de maatschappeijen er van dat ze geen mix verkopen van zuiver propaan en zuiver butaan, maar dat ze daar ook andere stoffen aan toevoegen zodat ze minder gas verkopen voor dezelfde prijs. En helaas, dit kunnen ze ongestraft doen! Er is weliswaar een produktaansprakelijkheid en die geldt voor de aflevering van propaan (C3H8) want dat gas is zeer nauwkeurig bekend en omschreven, maar niet voor LPG! Dat gas is niets meer en niets minder dan “Liquefied Petroleum Gas” en volgens de algemeen gangbare defintitie “een mengsel van butaan, propaan en andere lichte koolwaterstoffen”; dat gas kan dus propaan, butaan, hexaan, pentaan, octaan enz bevatten tot zelfs wel heel gecompliceerde koolstofketens, zolang die maar van aardolie afkomstig zijn, want “lichte koolwaterstoffen” is niet verder aangeduid. Naar de letter van de omschrijving is zelfs diesel LPG (in vloeibare vorm). Je kunt als producent/verkoper dus ongelimiteerd “rotzooien”. En volgens mij gebeurt dat ook, gezien de verhalen van LPG-ers die in voormalige obscure Oostblok-landen LPG hebben getankt, maar zelfs die in Italië gewone diesel-brandstof hebben getankt.
Dus neen, het heeft niets te maken met olie-achtige toevoegingen omdat LPG een te droog gas zou zijn (iets wat ze autobezitters in de vorige eeuw nog probeerden wijs te maken en wat nu nog steeds voortleeft op fora), maar alles met het gerotzooi en gerommel van onbetrouwbare distributeurs. Helaas kun je aan de pomp niet zien of je met een schone of smerige LPG te maken hebt!
Kennelijk wordt er gerommeld met LPG; en juridisch is dat ook toegestaan, zolang dat gerommel maar met koolwaterstoffen geschied (en de groep van koolwaterstoffen is heel groot, zelfs motorolie kan daar onder vallen!)
Ik zou zeggen: zoek zelf even verder naar zowel positieve als negatieve bevindingen over het gasfilter als je daar nog behoefte aan hebt en trek je eigen conclusies. Bij mij komt LPG er niet (meer) in.
(Oorspronkelijk opgesteld: 10 december 2018) Laatstelijk gewijzigd: 06 november 2021
1) Samenstelling van Gronings aardgas:
