Automatische schotel

Op deze pagina zal ik een poging doen om uit te leggen hoe de automatische schotels op campers te werk gaan om de juiste satelliet te vinden. Ik ben onderweg al talloze camperaars tegen gekomen wier schotel als een pannekoek op hun dak stond te draaien en die niet wisten wat daar de oorzaak van was. Vaak kon ik ze wel helpen, maar soms ook niet omdat ik de juiste middelen (zoals een windows-computer) niet bij me had.

Wat is satelliet-TV

Wanneer je in het buitenland TV wilt kijken naar jouw vertrouwde zenders ben je welhaast aangewezen op het ontvangen van jouw zenders via de satelliet. Bij digitale televisie via de satelliet wordt het televisiesignaal door een satelliet verzonden en opgevangen door een schotelset. Deze schotel stuurt het signaal door naar de decoder die het signaal weer omzet in een signaal waar de televisie mee overweg kan. Sommige signalen zijn gecodeerd zodat alleen abonnementshouders met een decoderkaart of module deze signalen kunnen ontsleutelen en andere signalen zijn vrij te ontvangen, zogenaamde Free-to-Air zenders.

Bijna alle satellieten voor communicatiedoeleinden zoals TV en Telefoon, bevinden zich in een zogenaamde geo-stationaire baan, de zogenaamde Clark Belt. De positie van een satelliet in een geostationaire baan bevindt zich recht boven de evenaar en de kunstmanen in dergelijke banen bevinden zich op een hoogte vanaf 35.786 kilometer. Vanaf de aarde gezien lijkt het dus alsof de satelliet stil hangt boven de aarde en deze toepassing wordt het meest gebruikt voor communicatie doeleinden zoals satelliettelevisie. Grote nadelen aan een GEO is dat een kunstmaan moet beschikken over eigen brandstof en een propulsiesysteem om tot in deze regio te geraken en door zijn vele voordelen is de geostationaire baan om de aarde een zeer druk bezette baan. Zou je ze kunnen zien, dan ziet jouw beeld als je naar het zuiden kijkt er ongeveer zo uit:

Zoals je kunt zien is het tamelijk druk in de ruimte in de geo-stationaire baan. En hier laat ik alleen nog maar de TV-satellieten zien; in werkelijkheid draaien er zo’n 30.000 satellieten in dit gebied rond de aarde! Bij deze grote aantallen is het nodig dat je jouw schotel heel precies moet kunnen uitrichten op de gewenste satelliet. De satellieten worden allemaal met een naam aangegeven en hun daarbij behorende positie ten opzichte van het Zuiden. Zo is Astra 3 te zien op 23,5° Oost; dat betekent dat de satelliet 23,5° naar het oosten, gezien vanuit het Zuiden staat. Je zou ook kunnen zeggen op 156,5° (want 156,5 + 23,5 = 180, het ware Zuiden).

Naast de baan om de aarde wordt een satelliet ook zelf uitgericht op een bepaald gebied, om zo zuinig mogelijk met de (zonne)energie om te kunnen gaan. Het is als het beeld van een (vertekend) brandglas: binnenin is het signaal het sterkst en hoe meer je naar de rand gaat, hoe zwakker het licht in een brandglas wordt en hoe zwakker het signaal van de satelliet wordt. In het centrum heb je aan een kleine schotel van zeg 45 cm genoeg, maar hoe meer je van het centrum verwijderd bent, hoe groter de schotel moet zijn om nog een goed signaal te ontvangen. Dit bereik in relatie tot de grootte van de schotel wordt de footprint genoemd. Hieronder de footprint van Astra 3 (links), de satelliet waarop CanalDigitaal / TVVlaanderen de Nederlandse en Vlaamse zenders doorgeeft en van Eutelsat 9 (rechts), de satelliet waarop Joyne uitzendt. Daar weer onder de footprints van Astra 1 en Astra 2 (speciaal voor de BBC e.d.)

Voor ons zijn de belangrijkste satellieten Astra 1 (voornamenlijk Duitse zenders en BVN1)), Astra 2 (Engelse zenders), Astra 3 (Nederlandse en Belgische zenders) en Eutelsat 9 (Nederlandse zenders via de provider Joyne). Nu begrijp je misschien waarom het uitrichten van een schotel zo’n heel precies werkje is: jij moet jouw hele kleine schoteltje van nog geen meter precies laten wijzen naar een satelliet op ruim 38.000 km afstand! Bepaald geen sinecure.

Veldsterkte in de footprint

Je ziet in de footprint lijntjes met getallen staan; dit zijn de schoteldiameters van een gemiddelde kwaliteit schotel om nog een goede ontvangst te hebben en dit is gedaan voor leken die niets af willen of moeten weten van veldsterkteś, verlies, signaal-ruisverhouding en nog veel meer technische details. Eigenlijk zou je moeten kijken naar de veldsterktelijnen van de stalliet bij een bepaalde transponder:

Hier zie je de footprints van de Astra 3 (links) en Eutelsat 9 (rechts) de KU-band met de veldsterktelijnen (als op de afbeelding klikt opent die in een nieuw venster vergroot). Daaronder welke schotel diameter daarbij gangbaar is voor een goede ontvangst. Deze is al iets meer preciezer: bij 48 dB ligt de diameter tussen de 60 en 75 cm, afhankelijk van de kwaliteit van jouw ontvangsteenheid (schotel en LNB). Dit betekent ook dat je niet moet varen op de getallen van de schoteldiameter als je een goede schotel koopt en het omgekeerde geldt natuurlijk ook. Koop je een schotel binnen dat bereik, dan heb je binnen de contouren van de schotelgrootte (dB-lijnen) redelijke kans dat je ontvangst hebt, maar géén garantie!

Transponders en baken-signalen.

Elke satelliet heeft een baken-signaal: hiermee is die satelliet te herkennen. En als je dus zoekt naar het baken-signaal van de satelliet, dan moet je hem ook kunnen vinden. Het probleem met die baken-signalen is dat ze heel precies, maar ook heel smal zijn: jouw ontvanger moet in staat zijn om heel nauwkeurig op die frequentie (zo rond de 1000 MHz) uit te richten. En daar zit hem nu juist de kneep: zulk een ontvanger is schreeuwend duur en zou de kosten van jouw automatische schotel meer dan verdubbelen. Deze techniek wordt daarom alleen door TV-maatschappijen en zee-schepen gebruikt om op de gewenste satelliet af te stemmen. Jouw besturingseenheid van de schotel (als je een automatische schotel hebt) kan geen bakensignaal ontvangen, maar stelt af op een transponder. Wat is dat nu: een transponder?

Een TV-satelliet zoals Astra3 kan wel op 500 verschillende kanalen signalen uitstralen en elk kanaal kan wel tot 75 zenders zoals NPO1, Canvas of Discovery omvatten. Zou het allemaal analoog zijn, dan werd het één grote warboel: zoveel zenders, zo dicht op elkaar gepakt, die zouden analoog niet van elkaar gescheiden kunnen worden. Digitaal is dat wel mogelijk, daarmee kun je signalen van verschillende zenders zelfs door elkaar verzenden, en dat gebeurt ook!

Nu heeft elk kanaal van de satelliet een frequentie en een richting waarin de radiogolven pulseren (horizontaal of verticaal) en een zogenaamde Symbol-Rate. Elke zender op dat kanaal heeft dan weer digitaal zijn eigen onderscheidingskenmerk (die is alleen voor jouw decoder van belang, de schotel maakt daar geen onderscheid in). Elk kanaal wordt op een satelliet weergegeven met frequentie/Polarisatie/Symbol-rate. Dit samenstel wordt transponder genoemd.
Zo zit op kanaal 11739V29900 de zenders NOP Politiek, 192TV, NPO1 Extra, NPO Zapp, Fox Channel, Boomerang, ID, Disney Channel, ONS, Fox Sport Eredivisie, Discovery Channel, EDGE, L1 en Cartoon Network.

Astra3 heeft op dit moment (mei 2018) 53 kanalen op die manier in gebruik en straalt daarmee 688 TV-zenders uit!

Hier de foto’s van mijn satelliet-pieper, afgestemd op de vier genoemde satellieten en de kwaliteit van de ontvangst (Astra 1 85%; Astra 3 69%, Astra 2: 82% en Eutelsat 9: 62%) met een Triax 65 cm schotel:

Maar het wordt ingewikkelder

Om het nog wat ingewikkelder te maken: bijna elke satelliet heeft meerdere beams waarop transponders worden uitgezonden en die beam (straal) kan op een bepaald deel van de aarde gericht zijn. Als treffend voorbeeld hieronder twee verschillende beams van Astra 4A

11727 H 27500
Scandinavië

12073 H 27500
Oost-Europa

De automatische schotel en stuureenheid

Je hebt een schotel met twee motortjes ingebouwd en een stuureenheid (die de motortjes aanstuurt); samen maakt dit een automatische schotel en heel vaak zit er dan ook nog een bedieningpaneeltje bij. Hierboven is uitgelegd dat onze schotels op campers niet groot genoeg zijn (en de ontvanger niet precies genoeg) om het speciale baken-signaal van de satelliet te kunnen ontvangen, het signaal waar de omroepen hun zeer grote schotel wel mee op de satelliet uit richten. Onze schotels moeten het doen met de transponders (zeg maar zenders) waarop de TV-kanalen worden uitgezonden. Voor elke satelliet wordt tenminste één transponder gekozen en die wordt in de chip van de stuureenheid opgeslagen.

Bekende transponders zijn:
Astra 3: 11739V29900 (Frequentie: 11739 Mhz, Polarisatie Verticaal en Signal Rate 29900)
Astra 1: 11347V22000
Astra 2: 10758V22000
Eutelsat 9: 11727V30000
Hotbird: 10815H27500

Wanneer jij nu afstemt op een zender op Astra 3, dan kijkt de stuureenheid naar welke transponder daar bij hoort volgens zijn (ingebrande) lijstje; hij vindt dan 11739V29900 en hij start de zoekopdracht. Daarbij wordt (met de schotel in de laagste stand) de hele hemel afgezocht en als er niets gevonden wordt, wordt de schotel iets hoger gericht en begint het afspeuren van de hemel opnieuw, net zolang totdat hij de juiste transponder heeft gevonden. De stand van de schotel en de richting wordt opgeslagen, maar gaat bij bijna alle schotels verloren als de stuureenheid wordt uitgezet.

Nu heeft Astra 3 in totaal 53 transponders (stand: 20 mei 2019). Welke van die 53 wordt nu gekozen door de maker van de stuureenheid?
Laat ik voorop stellen dat het in het geheel geen onderscheid maakt welke van die 53 wordt aangewezen als de transponder waarop de schotel moet worden afgesteld: elke transponder voldoet. Helaas kiezen de Nederlandse makers (Oyster o.a.), maar ook de buitenlandse makers voor de Nederlandse markt vaak een transponder die door een Nederlandse provider wordt beheerd. CanalDigitaal dus.
Helaas worstelt CanalDigitaal (en dit geldt m.m. ook voor TVVlaanderen) met hun aantallen zenders: ze zitten voortdurend aan de maximale capaciteit van de transponders om als die zenders/kanalen uit te kunnen stralen. Soms schakelen ze er een transponder bij, maar omdat ze maar een bepaald “zendgebied” huren, moeten ze dan 5 transponders op een gebied van 4 zetten. Allemaal iets dichter bij elkaar in zendfrequentie en dus veranderen er dan 4 transponders van frequenties.

En als ze dat doen met een transponder die jouw maker van de stuureenheid heeft gekozen, ja dan kan jouw schotel de satelliet niet meer vinden: hij vindt immers die transponder waarvan de frequentie is gewijzigd niet meer. Jouw “schotel” heeft een update nodig (eigenlijk niet juist: jouw stuureenheid moet worden geupdate!).

Het is mij een volkomen raadsel waarom de makers nu juist voor een transponder kiezen van TVVlaanderen/CanalDigitaal; die wijzigen ongeveer 4 keer per jaar! Waarom kiezen ze niet voor die ene transponder die eigenlijk nooit wordt gewijzigd, want die toebehoort aan de maatschappij die de satelliet in de lucht brengt en beheert (en er niets anders “extra” mee hoeft te doen): die van SES Astra (11778V27500). Dan ben je voor altijd van die updates af (maar misschien is dat wel een inverdienmodel voor de dealer, die soms een bedrag voor de uodate vraagt).

Hoe je de schotel/stuureenheid moet updaten en of je dat zelf handmatig kunt, vind je elders op de site (zie “Storing van mijn automatische schotel” en “Schotel updaten

laatste wijziging 26 augutus 2018