Regelmatig lees en hoor je dat er – helaas – weer eens een camper is afgebrand. Nu is de laatste 20 jaar het aantal campers wel enorm gestegen, maar in mijn camper-begintijd (begin jaren negentig van de vorige eeuw) hoorde je nooit dat een camper “spontaan” in brand vloog. Nu de laatste 5 jaar is het schering en inslag en ik vermoed dat de opkomst van de LiFePO4 accu daar sterk debet aan is. Veel camperaars beseffen niet welk een kracht een accu heeft, niet alleen de LiFePO4, maar ook een gewone lood-zuur accu kan een stroomsterkte van 800 A door jouw bedrading jagen en dat overleeft jouw bedrading niet; jouw camper dan ook niet. Zo kwam ik in de Faceboekgroep Camper Onderhoud/Reparaties op 30 december 2022 dit bericht tegen ( naam weggeveegd en mijn avatar over die van de steller heen geplakt om herkenning te voorkomen). Ik weet niet of “een paar dingetjes veranderd” de oorzaak is geweest, maar daar lijkt het wel op. Weet in ieder geval wat je doet en bij twijfel niet inhalen.
Eerst stroom eraf!
Veel mensen denken dat de 12V gelijk-stroomvoorziening in de camper ongevaarlijk is, omdat de spanning (12V) nu eenmaal laag is. Dat is niet helemaal juist. Wij mensen hebben niet zo heel veel last van 12V omdat onze huidweerstand te hoog is (tot aan één miljoen Ohm). Door die hoge weerstand kan er maar een heel klein stroompje door ons lichaam vloeien, te weinig om ons hart van slag te doen geraken, want daarvoor is enkele milli-ampères nodig. Maar als je twee pennetjes in jouw borstkas slaat en daar 12V door laat lopen kan het, omdat je de huidweerstand omzeild, wel ineens dodelijk worden. Maar wat als de weerstand enorm daalt, zoals bij kortsluiting het geval is? Één van de belangrijkste elementen in elk 12-Volt systeem is dat de apparaten , in tegenstelling tot het 230 V systeem, niet galvanisch gescheiden zijn. Er kunnen enorme massastromen gaan lopen die alles kunnen vernietigen, ook de camper! Welke kracht accu’s kunnen hebben lees je maandelijks in de krant, wanneer weer eens een smartphone is “ontploft”. Kijk hier voor een filmpje met een exploderende laptop lithium accu.
Als je daarbij bedenkt dat de spanning van een Lion-accu in die smartphone 5 V is en het maximale vermogen van die accu 2,5Ah, dan kun je je misschien voorstellen waartoe een 12V accu met 100 Ah vermogen in staat is; de kracht van die huishoud-accu in jouw camper is immers ruim 100 maal groter dan de smartphone-accu.
Voordat je aan het werk gaat, koppel je eerst de stroomvoorziening af. Heb je een zonnepaneel dat via het solar-laadapparaat aan de accu gekoppeld is, dan koppel je eerst het zonnepaneel los en dan pas de accu. Doe je het andersom dan raakt de besturing van jouw solar-laadapparaat in de war!
Bij het afkoppelen van de accu haal je eerst de – pool los en pas daarna de + pool. Mocht je per ongeluk met het loshalen van de + pool het chassis raken dan krijg je in ieder geval géén kortsluiting. Je zal niet de eerste zijn wiens steeksleutel door kortsluiting aan het chassis gelast wordt en de accu kun je daarna dan onmiddellijk vervangen.
Het begint met een goed ontwerp!
In dit ontwerp – niet van mij zelf overigens – wordt gekozen voor een centrale verdeel-eenheid van Calira of Schaudt (zie “Elektroblok 12V” in het midden van het schema). Dat zou ook altijd mijn keuze zijn, gewoonweg omdat de andere gangbare merken (Arsilicii, Reich, CBE, Cramer en andere) naar mijn mening te veel negatieve aspecten hebben; je zou ook kunnen zeggen: die voldoen eigenlijk niet!
Hoofdregel: Voertuig-elektriciteit is gescheiden van woonruimte-elektriciteit
Standaard is bij fabriekscampers de elektriciteitsvoorziening in het woongedeelte gescheiden van de elektriciteitsvoorziening van het voertuig. Vanuit het bedieningspaneel in de camper waar je de waterpomp kunt aan en uitzetten, 12V hoofdschakelaar kunt aanzetten e.d. regel je niet of de verlichting van het voertuig (kop-lampen en achterverlichting) het doet, maar wel die in het voertuig. Daarnaast wordt het chassis van het voertuig als massa-aansluiting gebruikt voor het voertuig zelf (bijvoorbeeld de contourverlichting en de achteruitrij-verlichting): de min van die lampjes is dus verbonden met het chassis. Dat is dan bijvoorbeeld niet zo met de buitenlamp voor jouw deur, die je van het bedieningspaneel aan of uit kunt zetten: die heeft wel een min-draadje naar de min-pool van de huishoud-accu. Heb je een Electroblok met een ingebouwd scheidingsrelais, dan is de min-pool van de huishoud-accu wel via dat EBL verbonden met de min-pool van de start-accu en daarmee met het chassis. Maar om het elektrisch schema eenvoudig te houden zou ik aanraden om de beide systemen zo veel als mogelijk strikt gescheiden te houden.
Zorg voor een goede verdeling van de 12 Volt gebruikers
Je hebt heel veel kabels in jouw camper lopen naar alle verbruikers toe: verlichting (meestal onderscheiden in links en rechts), 12 Volt contactdozen, koelkast, ontsteking voor boiler, verwarming en gasfornuis-pitten, waterpomp, trapje etc. etc. En al die verbruikers behoren gezekerd te zijn. Het meest handige is om voor dat verdeelstation een verdeelinstallatie te kopen in de vorm van een Elektroblok. De bekendste firma die dat maakt is het Duitse Schaudt; dan heb je bovendien Duitse degelijkheid in huis. Op die manier houdt je het overzichtelijk. Als je zelf de 12 V installatie aanlegt is de EBL 208S heel handig: dit elektroblok heeft kabelschoentjes als aansluiting in plaats van 6-12 delige stekkerblokken. Klik op de afbeelding voor een vergroting.
Het voordeel is bovendien dat deze elektrobloks zijn voorzien van een 18 A laadapparaat voor jouw accu, zodat je deze tevens niet meer hoeft aan te schaffen.
Pas op: Heb je een zogenaamde AGM-accu dan zijn er maar een paar Schaudt Elektroblok daarvoor geschikt: één daarvan is de EBL119AGM. Deze heeft helaas geen aansluiting met kabelschoentjes maar met meervoudige stekkers.
Heb je een LiFePO4-accu, dan zul je een apart laadapparaat moeten kopen. Zelf ben ik van het gebruik van Lithium-accu’s in campers geen voorstander omdat deze accu’s inherent onveilig zijn. Zie hiervoor mijn pagina over accu’s “Lood, Gel, AGM of LiFePO4“.
Als je zulk een verdeelstation van Schaudt koopt en installeert, dan zul je zien dat de aansluitingen naar jouw accu zelf tot een minimum beperkt blijven! Eigenlijk loopt er dan maar een enkele kabel naar de polen van de accu: die van het EBL en daarnaast nog hooguit twee andere, namelijk die van het eventueel aanwezige solar-laadapparaat (hoewel je die ook op het EBL kunt aansluiten) en de eventueel aanwezige Cyrix (of vergelijkbaar scheidingsrelais; zie hiervoor mijn pagina “Benut de dynamo voor 100%“).
Als je voor een Elektroblok kiest, dus voor een apparaat waarin de 12V-verdeel-eenheid is gecombineerd met een accu-lader, let dan ook even op de maximale accu-capaciteit die het elektroblok aan kan. Arsilicii bijvoorbeeld staat een hogere accu-capaciteit dan 90 Ah voor de huishoud-accu niet toe, terwijl Reich E-Box II (veelal toegepast in Bürstner campers) niet veel hoger kan dan 140 Ah. Wil je meer info over de Elektrobloks? Kijk dan op deze pagina.
Houdt de aansluitingen overzichtelijk en netjes
Maak van jouw aansluitingen geen spaghetti van aansluitdraden, daar krijg je spijt van! Als er in de loop van de tijd sommige apparaten niet meer werken door bijvoorbeeld corrosie van de aansluiting en je moet een fout opsporen dan is het heel lastig als je jezelf door een wirwar van draden heen moet worstelen. Je ziet ook wel eens dat mensen in de loop van de tijd allerlei nieuwe draden trekken voor nieuwe aansluitingen en die vervolgens op de accupool proberen vast te maken.
Gebruik daarvoor zogenaamde strips: metalen staafjes die voorzien zijn van bevestigingspunten om daar kabelogen (zie hieronder) aan de verbinden. Zo blijft het geheel overzichtelijk en maak je veilige aansluitingen.
Ziehier een goed verzorgde opstelling met gescheiden strips, nette aansluitingen en afgeschermde verdeelblokken.
Gebruik uitsluitend kabelogen van de juiste diameter en aansluiting
Voor de aansluiting op de accu maken we uitsluitend gebruik van kabelogen. Kabelogen hebben twee diameters: ééntje waar de kabel in moet en ééntje van het oog die je op een boutje schroeft. Beide ogen moeten de juiste afmeting hebben: je kunt een kabel van 4 mm² niet goed bevestigen in een kabeloog, bestemd voor 8 mmm² kabel (dat lijkt logisch, maar toch proberen sommige mensen bij gebrek aan de juiste maat in hun gereedschapskist!). Maar nog erger: een kabeloog voor een M10-bout bevestigen op een M6-bout. Deze aansluiting wordt gegarandeerd heet wegens een slechte verbinding!!!
Daarnaast zijn er twee typen kabelogen: één om te solderen (open aan beide zijden!) en één om te krimpen (dicht aan de oogzijde). Tot 6 mm² kabeldikte kun je de kabelogen nog bevestigen met de huis-tuin-en-keuken krimptang; voor grotere kabeldikte’s moet je al een professionele krimptang in huis hebben of de kabels door een speciaalzaak (autobedrijf bijvoorbeeld) op maat laten maken.
Het belang van goede verbindingen kan niet genoeg worden aangestipt. Ik zal proberen duidelijk maken waarom en daarbij een TV met een gemiddeld verbruik van 35 Watt als uitgangspunt nemen. Wanneer in de voedingskabel van die TV een slecht contact zit, waardoor 2V spanning verloren gaat, wordt in dat slechte contact ongeveer 6 Watt in warmte omgezet (2 V maal 3 A, de stroomsterkte die de TV met zijn 35 Watt van 12V vraagt). Maar helaas compenseert die TV dat verlies door een grotere stroomsterkte te vragen, zodat die benodigde 35 Watt voor zijn goede werking toch geleverd wordt: de stroomsterkte stijgt naar 3,5 A. Die stijging zorgt op zijn beurt voor meer warmte bij de slechte verbinding (6 Watt vermogensverlies wordt 7 Watt) en je voelt het al aankomen: dat leidt weer tot een nog slechtere verbinding, nog meer verlies die weer wordt gecompenseerd door de TV etc. etc. Het is te hopen dat er op een gegeven moment een zekering doorbrandt, voordat de slechte verbinding in rook op gaat en daarmee ook jouw camper!
Gebruik kabels van de juiste diameter en kleur.
Hou je aan de CE-regels qua kleurcodering; dat is handig voor jouw opvolger in de camper. Binnen de CE zijn er twee ISO-normeringen: ISO 13297 voor AC systemen en de ISO 10133 voor DC systemen. In 2012 is er een update van deze beide normen doorgevoerd, waardoor de mogelijke kleur combinaties van de kabelmantels duidelijker zijn vastgelegd. AC kleuren moeten voldoen aan IEC 60446. Mogelijke kleurcombinaties voor de bedrading in AC en DC installaties zijn:
Als je het helemaal af wilt maken label je de kabeltjes ook nog; zie punt 8. Dat houdt het lekker overzichtelijk. Gebruik daarnaast kabels van de juiste diameter. Voor de diameter van de kabel zijn twee dingen heel belangrijk: de lengte van de kabel en de hoeveelheid Ampere’s die er door heen gaan. Hoe langer de kabel en/of hoe meer Ampere’s, des te dikker wordt de kabel.
Je kunt het aantal amperes dat door de kabel moet gaan berekenen. Tel het vermogen van de verbruikers die aan de kabel hangen bij elkaar op (bijvoorbeeld 4 Ledlampjes van 1,5 Watt = 6 Watt en een aansluiting voor de TV van 35 Watt, samen dus 41 Watt). Deel dat door 12 en je hebt de maximale stroomsterkte in Ampere, in ons voorbeeld dus 41/12 = 3,45 A.
De diameter kun je berekenen aan de hand van deze formule:
kabeldiameter (in mm²) = (2 x lengte kabel x aantal Ampere x soortelijke weerstand van de kabel) / (max. toelaatbaar spanningsverlies in V)
De soortelijke weerstand van de meest gebruikelijke legering van installatiedraad, zijnde een legering van koper en aluminium is 0,022 Ωm. Gebruik je zuivere koperen kabels dan mag je hiervoor 0,0175 Ω·m invullen. Voor het toelaatbaar maximale spanningsverlies wordt meestal 5% genomen en dat is bij 12V dus 0,6 V. Wil je minder spanningsverlies: dat kan, maar dan wordt de kabel dus dikker. Vervolgens rond je de gevonden waarde naar boven af tot één van de standaardmaten 1,5 , 2,5 , 4 , 6 , 10, 16, 25, 35 en 50. Nog hoger zul je nooit nodig hebben of je hebt iets fout gedaan in de berekening.
Stel dat de totale lengte van de kabel vanaf het EBL (of de accu, als je geen EBL hebt) nu 5 meter bedraagt, dan wordt de berekende kabeldiameter (2 x 5 x 3,45 x 0,0175)/0,6 = 1,006 mm². We gaan dan dus voor de standaard diameter van 1,5 mm²
Niet zo schokkend zoals je ziet. Bij dergelijke kleine verbruikers loopt de diameter ook niet zo op, maar wat te denken van de volgende: Je wilt ook jouw Senseo (1500 Watt) in de camper gebruiker. Helaas is die niet geschikt om op 12V gelijkspanning te werken, maar moet hij aan de 230 V wisselspanning. Om dat te kunnen realiseren koop je een pure sinus omvormer (noodzakelijk voor de Senseo) van 2000 Watt. Nu wil je deze omvormer aansluiten op jouw accu met een kabel van ongeveer 1 meter lang. Hoe zwaar moeten de kabels nu zijn? Bij 1500 Watt gaat er dus 1500/12 = 125 A door het kabeltje.Even rekenen: diameter = (2 x 1 x 125 x 0,0175)/0,6 = 7,29 mm² en dan wordt het al de standaardwaarde van 10 mm², een waarde waarbij je zonder professioneel gereedschap het kabeloog er al niet aan krijgt. En bedenk dat voor elke meter langer de waarde verdubbelt!
Wil je liever een vuistregel? Dan mag je ook uitgaan van 5 A per mm2, zolang je binnen het voertuig blijft met een maximale lengte van 7 m. Met een 4 mm2 kabeldiameter mag je dus tot 20A door die kabel sturen. Je doet er goed aan om dan eenzelfde zekering in die kabel op te nemen.
Iedereen weet dat als je een dun kabeltje gebruikt waar een grote stroom door heen dat kabeltje warm, tot zelfs heet wordt. Je kunt zelfs berekenen hoeveel warmte er vrij komt met behulp van de Wet van Pouillet en de Wet van Ohm.
P=(0,044xlengte/diameter) x V x A
Maar ook hier een vuistregel: als je de bovenstaande berekening hebt gevolgd, dan is het vermogen dat als warmte in de kabel verloren gaat (en waardoor de kabel warm kan worden) 0,6 maal de stroomsterkte. Bij 10 A is dat dus 6 Watt (daar wordt de kabel niet warm van). Maar sluit ik een omvomer van 2000 Watt aan op de accu met een standaardkabeltje van 2,25 mm² dan kan die warmte ontwikkeling aardig oplopen. Als de kabel 3 meter lang is, dan komt daarin ((0,044 x 3)/2,25)x 12 x 167 = 117,5 Watt vrij; je hebt dan al een klein straalkacheltje gemaakt.
Welk type kabel gebruik je?
Ook bestaat er veel verschil van mening over het type kabel fat je moet gebruiken. Omdat alles beweegt in een kabel heb uitdrukkelijk Litze-draad nodig: flexibele kabel met samengestelde kern. Mijn voorstel is: gebruik Automarine Montagekabel. Deze installatie kabel is niet geschikt voor 220 volt systemen, maar speciaal bedoeld voor 12 en 24 volt stroomcircuits (met een maximum voltage van 60 volt). De sterke PVC mantel biedt een goede en duurzame bescherming.
Gebruik de juiste lasmiddelen
Soms ontkom je er niet aan om kabels te moeten doorverbinden. Gebruik daarvoor de juiste middelen. Ik heb al van alles gezien: gesoldeerde verbindingen, kabelschoentjes, amp-verbindingen etc. Dat kan allemaal goed zijn als het goed bevestigd en verbonden wordt. Heel makkelijk is de Wago-lasklem. Via de oranje hendel op de lasklem ontstaat zonder veel moeite een betrouwbare verbinding van zowel flexibele- als stugge aders. Draad strippen. Klepje open draadje erin en dicht. De klem is geschikt voor verschillende diameters tot 4 mm² en tot max 16 A. De lasklem is beschikbaar in een 2-, 3- en 5-polige uitvoering, dit maakt de WAGO lasklem perfect als alternatief voor de kroonsteen (nooit gebruiken!) of de ouderwetse lasdop. Onmisbaar voor iedere klusser of professionele installateur.
Gebruik de juiste zekering
Het lijkt zo logisch, maar toch doen de meeste hobby-isten het fout. Ze zekeren het apparaat af (bijvoorbeeld de 12V TV van 35 Watt = 3 A), maar wat je eigenlijk moet afzekeren is de kabeldikte!! Als het goed is heeft het apparaat zelf een (glas)zekering, dus daar hoef je niet voor te zorgen. Je voert nu nogmaals een berekening uit om de maximale zekering te bepalen waarmee de kabel moet worden afgezekerd. En als je meer dan één kabel moet zekeren, doe dat dan met een zekeringenhouder (zie foto) in plaats van allemaal aparte kabelzekeringen. Hierboven had je de lengte al bepaald en aan de hand van de door te voeren stroomsterkte kwam je op één van de standaard-diameters. Deze lengte en standaarddiameter voer je in de volgende formule in:
Amperes (zekering)=(0,6 x standaard diameter)/(2 x lengte kabel x 0,022)
Nu neem je als zekering daarvoor de dichtst bijzijnde lagere standaardwaarden uit de reeks: 1, 2, 3, 4, 5, 7,5 , 10, 15, 20, 25, 30 ,40, 50, 80, 100, 125, 150, 175, 200 …..
Nu weet je in ieder geval zeker dat de zekering het eerder zal begeven dan de kabel en daarmee wordt een brand voorkomen.
Laten we hier ook even onze boven aangehaalde omvormer voor de Senseo als voorbeeld nemen. De standaarddiameter van de kabel werd dus 10 mm² en de lengte van 1 meter. De zekering bedraagt dan (0,6 x 10)/(2 x 1 x 0,0175) = 171,4 A. De dichtstbij zijnde lagere standaardwaarde is dan 150 A. Omdat we weten dat de omvormer maximaal 125 A vraagt mag je ook op die lagere waarde afzekeren, dan blijft de kabel zeker altijd heel.
De Cube-zekering
In de accu-kabel van de plus-pool van de huishoudaccu wordt meestal een zware zekering geplaatst om – als je ooit kortsluiting krijgt – dat op te lossen, zodat de zekering doorbrandt en niet jouw hele camper. Cube heeft daar een hele mooie keramische zekering voor ontwikkeld die je rechtstreeks op de accupool plaatst. Een perfecte oplossing en heel makkelijk bereikbaar als je hem moet vervangen. Voor de normale accu-pool leveren ze er (tegen betaling) ook een aanpassing bij zodat je de cube kunt aansluiten. Heb je geen normale accu-pool, maar een M8 aansluiting: met een speciale moer (ook door Cube te leveren) kun je dan een M10 kabeloog met deze zekering verbinden.
En het loont om even te zoeken op het wereldwijdeweb. Ik moest een reserve-exemplaar hebben en ik kwam vandaag (13 augustus 2021) de volgende prijzen tegen (tussen haakjes de verzendkosten): VDH € 14,19 (€5,95), Conrad € 15,40 (€6,95) etc. Maar bij Jasicamp € 7,35 (€ 4,50) en Accunoord €7,01 (€ 3,48). Bij de laatste heb je er dus twee voor de prijs van één bij de eerste!
Wat als je meer kabels op de accu-pool wil bevestigen?
Als je dat wilt kun je meerdere kabels aan de accu-pool bevestigen. Gebruik daarvoor niet dat ene bevestigingspunt dat op jouw pool zit, maar koop zogenaamd marine-polen; daarmee kun je verantwoord nog een paar kabels meer op de pool aansluiten. En als drie aansluitingen niet voldoende zijn, neem dan een strip waar je meerder aansluitingen op kunt maken (tot wel 56 per meter!).
Op de afbeelding mijn strip waarop de plus-verbindingen zijn gemaakt, bij kleine verbruikers maximum van twee aansluitingen per punt. De afdekking heb ik even weggehaald om de foto te kunnen maken, maar normaliter is mijn plus-strip afgedekt met een opengesneden waterslang die je er dan over heen klemt. Als je zo’n strip wilt, zoek dan naar aardrail. NauticGear heeft hem hier.
Hang labeltjes aan de kabel zodat je weet waar ze voor dienen
Als het goed is heb je er al voor gezorgd dat er geen spaghetti-kluwen bij jouw verdeelblok ligt. Van de kabels die vanaf het EBL lopen is eenvoudig vast te stellen waar ze voor dienen aan de hand van die EBL-aansluiting. Heb je zo’n blok, dan hoef je die kabels niet te labelen. Heb je meerdere kabels op jouw accu bevestigd, dan is het wel handig als je die in ieder geval van een labeltje voorziet, zodat je in geval van een storing wat makkelijker kunt zoeken.
Bundel de kabels op een juiste wijze!
Ja en als je dan de boel na bouwt zoals op het demo bord van “”De Wit in Schijndel” en nog een paar andere kampeerwinkels, dan gaat het alsnog fout, want daar hebben ze netjes alle kabeltjes bij elkaar in één bundeltje gedaan! Zo zie je maar: zelfs professionals geven niet altijd het goede voorbeeld. Je ziet op dat voorbeeldbord dat de kabels netjes gebundeld worden met een ty-rap, maar dat daarbij alle kabels bij elkaar zitten, dus zowel de plus-kabels als de massa-kabels. En als je extra pech hebt gebeurt dat ook nog eens vóór de zekering. Nou, dat is echt vragen om moeilijkheden: als nu de kabels om de één of andere reden doorschuren (alles beweegt immers in een camper) krijg je absoluut kortsluiting en gaan stromen vloeien, afhankelijk van het soort en de grootte van der accu, van 800 A tot wel 1500 A en dan gaan al jouw kabels vóór de zekering licht geven!
Daarom: Bundel de kabels vóór de zekering alleen per soort: plus bij plus en min bij min en houdt die bundels absoluut apart. Vóór de zekering mogen plus en min NOOIT samengebundeld worden.
Installeer ook een massasleutel/hoofdschakelaar
Als je verstandig bent installeer je in de min-leiding naar jouw accu(pack) een zogenaamde massasleutel, het liefst tussen de accupool en de massastrip; daarmee kun met een simpele beweging de gehele camper stroomloos maken. Reuze handig bij het op stal zetten van de camper, want zo voorkom je dat een kleine sluipverbruiker (een waarschuwingsledje bijvoorbeeld) in 2 maanden jouw accu leegtrekt. Daarnaast moet je soms apparaten resetten door de stroom er compleet vanaf te halen (de Dometic koelkast bijvoorbeeld of, veel vaker, de Trruma Combi verwarming) en dat gaat heel eenvoudig met een massaschakelaar.
De onbekende Bosch 12V-plug
Tot slot: in sommige campers tref je niet de vertrouwde sigaretten-plug voor de 12V apparaten aan , maar een kleinere, zogenaamde Bosch-uitvoering. Deze zit steviger, rammelt niet los, maar is tamelijk onbekend. Motoren hebben deze echter wel standaard op hun voertuig zitten, juist vanwege die betere verbinding. Er zijn speciale stekkers voor te krijgen, maar er zijn ook universele 12V-pluggen die er op passen: die met de rode dop. Met rode dop passen ze in de vertrouwde 12V-sigaretten-contact, zonder in de Bosch 12V.
(Oorspronkelijk: 17 maart 2018) Laatstelijk bijgewerkt: 16 januari 2024
